دکتر غلامحسین حقدادی، معاون امور اجتماعی بهزیستی خراسان رضوی
وظایف و مسئولیت های بهزیستی متکثر و روزافزون است و شرایط اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و شیوع کرونا نیز بهزیستی وسایر نهادهای حمایتی را بیش از قبل درگیر عوارض و پیامدها نموده است. تجربه سال های گذشته در بهزیستی نشان داده است که اگر تشکل ها، خیرین و مردم مشارکت جو حضور نداشته باشند بسیاری از خدمات بهزیستی و بسیاری از مشکلات جامعه هدف به زمین می ماند. بنابراین بهزیستی به خوبی قدر مشارکت های مردمی و نقش تشکل های مردمی و خیریه را می داند و حرکت رو به گسترش به سمت غیردولتی سازی نیز کماکان ادامه دارد و گسترش و تعمیق مشارکت لازمه حیات و اثربخشی بهزیستی است.
بدیهی است مشارکت سطوحی دارد و این که نقش مردم و تشکل ها در کجا مورد قبول و در کجا مورد نیاز ما است نیز در دیدگاه های مختلف متفاوت است. در مفهوم مشارکت ، اقدامی دوجانبه یا دوسویه نهفته است. معانی همچون همیاری، همکاری، تشریک مساعی، تقسیم کار، کنش متقابل، یاوری، مددکاری و سایر معانی مشارکت همگی نشانه دوسویه بودن و نوعی کار متقایل است و هر دو طرف از آن سود می برند و سرنوشت دوطرف به آن ربط دارد و این می تواند در بسیاری از ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی باشد. این که بهزیستی در چه سطحی مشارکت را خواهان است در اعلام نیاز، در سیاست گذاری، در برنامه ریزی، در طراحی راهبردها و راهکارها، یا فقط در اجرای راهکارهای مصوب می تواند در سرنوشت مشارکت مهم باشد. این که احترام و اظهار وجود و کمال جویی و توسعه فکر و نظر چقدر جریان دارد بنابراین اولین موضوع مهم ، اتخاذ سیاست در خصوص سطح و دامنه مشارکت بهزیستی با سازمان های مشارکت جو است.
دومین موضوع ، چالش بهزیستی در مشارکت بدلیل تغییرات محیطی، اقتصادی و اجتماعی است که در مدل و نظام مشارکت بهزیستی هر روز تغییر را تحمیل می کند، مثلاً خیرین مشارکت جویان نسل گذشته با نسل فعلی از نظر دیدگاه ها متفاوت اند. از نظر روش های کمک سلیقه های متفاوتی دارند. فشار اقتصادی، بسیاری از خیرین را از چرخه خارج می کند. تغییرات در باورها و ارزش ها مدل کمک کردن را تغییر می دهد و بهزیستی نیاز دارد با این تغییرات مرتباً خودتنظیمی داشته باشد. بنابراین نیاز دارد سازمانی پویا و خلاق و به روز باشد و تأکید به روش های قدیمی و تکیه بر افراد ثابت و مدل های ثابت و مقاومت در مقابل تغییر، سازمان را از گردونه تأثیر گذاری و جلب مشارکت خارج می کند. مثلاً اگر سازمان نتواند فضای مجازی و تکنولوژی روز را در مشارکت خویش به حد مکفی استفاده کند، میدان را باید واگذار کند. بنابراین لزوم توجه به ارزش های حاکم، تغییر ساختار سلسله مراتبی نسبتا غیر منعطف و تغییر نگاه بهزیستی به سازمان های همکار مهم است، طبیعتاً بهزیستی جایگاه سازمانی ناظر را دارند و این نگرانی قدیمی همیشه وجود داشته است که واگذاری کار به مردم و تشکل ها کمی نظارت را سخت کند و از طرفی نظارت یک طرفه نیز می تواند مانعی راهبردی در گسترش مشارکت باشد. اگر بهزیستی به عنوان سازمان ناظر و نه سازمان شریک، در بالا قرار گیرد و سازمان های همکار در پایین باشند طبیعتاً باید از بسیاری از قابلیت های مشارکت نیز صرف نظر کند. زیرا ساختارهای بالا به پایین، رهبری سازمانی مبتنی بر فرادستی و فرودستی زمینه های مشارکت را می خشکاند. دسترسی یک طرفه به اطلاعات و نامحرم دانستن آن ها در سیاست گذاری، در نظر نگرفتن شایستگی های افراد خارج از قدرت اداری، مشارکت را تبدیل به پوسته نازکی می کند. طبیعتاً رهبری و مدیریت سازمانی باید فضای بی اعتمادی را ترویج نکند و در شریک کاری بیرونی، حس همکاری و همراهی و کنش متقابل و تقسیم کار را ترویج کنند.
سومین چالش، مشارکت جویی شفاف سازی است. در فضای ترویج بی اعتمادی کار مشارکت قفل می شود ودر نظریات مختلف ، تأکید بر این است که بدبینی، بی اعتمادی، عدم توجه به ظرفیت دیگران، تبدیل افراد به خودی غیرخودی از عوامل مخرب مشارکت است . خوشبختانه در سال های اخیر حرکت بهزیستی به سمت شفافیت، حرکتی مطلوب و قابل ملاحظه و تأثیرگذار داشته است و سعی نموده جلوه های ابهام آمیز در سیستم را کاهش دهد و می تواند کمک خوبی به تقویت مشارکت باشد. آنچه در این خصوص لازم است اینکه، این خصیصه و ویژگی رشد یافته در سال های اخیر در سازمان برای عموم به اندازه کافی تبیین نشده و بسیاری از مردم و مشارکت جویان آن را لمس نکرده اند و یا اطلاعی از آن ندارند. بهزیستی نتوانسته است حرکت شفاف سازی خود را به همه مشارکت جویان منتقل کند .
سخن آخر این که مشروعیت بهزیستی در روند تغییرات اجتماعی بر حفظ مشارکت جویی و اعتماد عمومی است. تأثیرگذاری بهزیستی در عرصه های مسئولیت خویش تنها با افزایش مشارکت به دست می آید و تکیه کردن بر حمایت دولتی و اعتبار و منابع دولتی و تفکر دولتی صرف نه نتیجه بخش است و نه آرام بخش.
نظر شما